พระสมเด็จฯเกศทะลุซุ้ม ยุคกลาง

ยุคกลางในยุคนี้นับจากปี 2399 มีการเว้นระยะการสร้างไปเพราะเป็นช่วงปลายรัชการที่ 3 ต้นรัชการที่ 4 สมเด็จโตท่านไม่ค่อยมีเวลาเพราะออกธุดง และออกต่างจังหวัดเดินทางบ่อย และต่อมาท่านถูกรับสั่งให้ตามตัวจากรัชกาลที่ 4 ซึ่งเพิ่งขึ้นครองราชย์ ให้กลับมาอยู่วัดระฆังหลังจากไปธุดงค์ตามจังหวัดต่าง ๆ ในสมัยรัชกาลที่ 3 จากนั้นท่านก็มีเวลาในการสร้างพระเครื่องมากขึ้น และได้กำเนิดพิมพ์ทรงสี่เหลี่ยมชิ้นฟัก อันประกอบไปด้วยครอบแก้วและองค์พระปฏิมาบนฐาน 3 ชั้น นับเป็นประดิษฐกรรมที่แปลกใหม่ของการสร้างพระด้วยเนื้อผง ในรูปแบบสี่เหลี่ยมผืนผ้า และพุทธศิลปตามคติของรัชกาลที่ 4 คือไม่มีมุ่นมวยผมหรือเกศบัวตูม มีแต่พระรัศมีอย่างเดียว พิมพ์ทรงของสมเด็จยุคนี้ยังเป็นพิมพ์แบบชาวบ้านที่แกะขึ้นถวายรวมทั้งช่างจากชาวบ้าน ช่างหล่อ ช่างสิบหมู่ซึ่งอยู่ในละแวกเดียวกับวัดระฆัง มีวาระการสร้างดังนี้ 1. ปี พ.ศ. 2399 สร้างให้โยมพระบิดามารดา เพื่อแทนคุณ ขณะดำรงสมณศักดิ์ เป็นที่ “พระธรรมกิติโสภณ” เป็นพิมพ์ปรกโพธิ์ 2. ปี พ.ศ. 2399 สร้างเป็นที่ระลึกในงานสร้างพระบูชา นามว่า “พระหาพุธพิม” 3. ปี พ.ศ. 2407 สร้างเป็นที่ระลึกในงานเลื่อนสมณศักดิ์เป็นที่ “สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต)พรหมรังษี” เป็นพระสมเด็จวัดระฆังพิมพ์ใหญ่*** 4. ปี พ.ศ. 2409 สร้างในขณะดำรงสมณศักดิ์ เป็นที่ “พระสมเด็จพุฒาจารย์ (โต) พรหมรังษี” เริ่มสร้างที่จำนวน 84,000 องค์ตามเจตนารมณ์ เพื่อสืบทอดพระพุทธศาสนา โดยแม่พิมพ์ของช่างทองหลวง ช่างสิบหมู่ 5. ปี พ.ศ. 2411 สร้างในขณะดำรงสมณศักดิ์ เป็นสมเด็จพระพุฒาจารย์โต เป็นพิมพ์ใหญ่อกวี *** สรุปได้ว่ายุคกลาง สร้างในสมัยรัชกาลที่ 4 ตั้งแต่ พ.ศ.2399 –2411 (รัชการที่ 4 ครองราชย์ พ.ศ. 2394 - 2411) ส่วนใหญ่แกะพิมพ์โดยหัวหน้าช่างหลวง วิจิตร นฤมล ___________________ - ยุคปลายในยุคนี้เป็นยุคที่พระสมเด็จมีพิมพ์ทรงที่สวยงาม*****ที่ ว่ากันว่า ออกแบบโดย หลวงวิจารณ์ เจียรนัย ที่เป็นช่างหลวง แต่ลักษณะโดยร่วมก็ยังคงเบี้ยวไป เบี้ยวมา เช่นเดิม ตามตำนานยังบอกว่าหลวงวิจารณ์เจียรนัยนอกจากจะออกแบบพิมพ์ทรงที่สวยงามให้สมเด็จโตแล้ว ยังเป็นผู้แนะนำให้สมเด็จโตผสมน้ำมันตังอิ้วในเนื้อพระเพื่อลดการแตกหักหรือเปราะบางในองค์พระรุ่นก่อนๆ แม้พระยุคนี้จะเป็นพระสมเด็จราคาแพง แต่ข้อสรุปของพิมพ์ทรงยังไม่เป็นที่ยุติ เพราะปัจจุบันยังมีพระสมเด็จที่ซื้อขายกันด้วยราคาหลักล้านหลายต่อหลายองค์ที่พิมพ์ทรงแตกต่างจากพิมพ์ทรงที่ได้รับความนิยมในยุคแรก และอาจเป็นพระสมเด็จยุคแรกมีเจ้าของครอบครองหมดแล้ว หาพระแบบนั้นอีกไม่ได้ วงการพระเครื่องจึงต้องยกระดับพระสมเด็จหลายพิมพ์จากยุคอื่นให้อยู่ในยุคนี้ พระสมเด็จยุคปลายมีวาระการสร้างดังนี้ 1. ปี พ.ศ. 2412 สร้างพระสมเด็จวัดระฆังพิมพ์ใหญ่ แม่พิมพ์ของช่างทองหลวง ช่างสิบหมู่ 2. ปี พ.ศ. 2414 สร้างพระสมเด็จวัดระฆังพิมพ์ใหญ่ (ลงรักปิดทอง) สร้างถวายแก่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว *** สรุปได้ว่ายุคปลาย สร้างในสมัยรัชกาลที่ 5 ตั้งแต่ พ.ศ.2412 –2414 (รัชกาลที่ 5 ครองราช พ.ศ. 2411 - 2453)